Piotr z Mileszynej Górki h. Wczele (zm. między r. 1343 a r. 1348), kasztelan radzimski. Pochodził ze starej wielkopolskiej rodziny rycerskiej, której ośrodkiem dóbr była już w połowie XIII w. Mileszyna Górka (dziś Górka Targowa) pod Gieczem. Nieprzerwany ciąg Wczeliców z Mileszynej Górki otwiera Milesza, kaszt. ostrowski (1238), następnie nakielski (1240). Wnuk jego (syn także Mileszy) Piotr należał do sygnatariuszy układu krzywińskiego z ramienia Władysława Łokietka (1296); nie wiadomo, czy był identyczny z podczaszym kaliskim Piotrem z t. r. Piotr starszy miał dwóch synów: Mileszę oraz nie znanego nam z imienia podkomorzego dobrzyńskiego w ostatnich latach panowania księcia Siemowita (ok. 1305–10); podstoli poznański z r. 1335 Stefan z Górki był albo identyczny z podkomorzym, albo należał już do następnego pokolenia. Jeszcze przed r. 1294 późniejszy podkomorzy, wówczas tylko rycerz wielkopolski, ożenił się z córką (imienia nie znamy) woj. gdańskiego Święcy; z małżeństwa tego urodził się P. Matka P-a żyła jeszcze w r. 1339; przekazała ona synowi informacje o polskiej przynależności państwowej Pomorza Gdańskiego i o polskim obliczu narodowym tamtejszego księcia Mściwoja II. Służąc Władysławowi Łokietkowi, dziedzice Mileszynej Górki nie uznali władzy Wacława II i uszli z Wielkopolski do ziemi dobrzyńskiej – śladem ich pobytu tamże był nie tylko urząd ojca P-a u księcia Siemowita, lecz także trwałe pozyskanie posiadłości ziemskich (w XV w. Wczelice siedzieli tam we wsiach Szpiegowo i Wielgie). Po powrocie Władysława Łokietka rodzina P-a znalazła się od razu w jego służbie – na Kujawach, a następnie również na Pomorzu Gdańskim. P. sam relacjonował, że «przebywał w ziemi kujawskiej i dorastał w niej od lat chłopięcych», oglądał także obejmowanie władzy przez Władysława Łokietka na Pomorzu (1306). Podczas zaboru Pomorza przez Krzyżaków zginęło wielu krewnych P-a. Wkrótce potem P. ożenił się z Pomorzanką – na uroczystościach weselnych opowiadano mu o śmierci wielu rycerzy pomorskich z rąk Krzyżaków.
Do Wielkopolski wróciła rodzina P-a dopiero w związku z odzyskaniem tej ziemi przez Władysława Łokietka (1314). Nie usunęło to zresztą powiązań łączących dotąd P-a z Kujawami. W r. 1320 on właśnie odebrał i przewiózł do bpa kujawskiego Gerwarda więzionego przez joannitów lubiszewskich (działających w porozumieniu z Krzyżakami) włodarza biskupiego na Pomorzu, Pawła, scholastyka kruszwickiego, którego Gerward wykupił z niewoli. Rok później P. przybył do Inowrocławia, aby wysłuchać wyroku w procesie Polski z zakonem krzyżackim o Pomorze. W krótkim okresie bezpośredniego panowania Władysława Łokietka w ziemi dobrzyńskiej (1327–9) P. był tam kilka razy. Kiedy Krzyżacy z pomocą czeską najechali ziemię dobrzyńską (1329), P. uczestniczył w bitwie łodzi na Wiśle, zakończonej zdobyciem niektórych łodzi krzyżackich, wiozących prowiant dla walczących wojsk. O udziale P-a w obronie Wielkopolski (1331) nie mamy źródłowych danych, ponieważ jego zeznania w procesie warszawskim dotyczyły wyłącznie tematyki pomorskiej, kujawskiej i dobrzyńskiej. W kwietniu 1332 należał do oddziału 60 doborowych rycerzy wielkopolskich, który pod dowództwem woj. poznańskiego Wincentego z Szamotuł podjął pośpieszną i nieudaną próbę odsieczy dla Brześcia. Nie wiadomo, kiedy P. otrzymał urząd kasztelana radzimskiego. Źródłowo jest poświadczony z tym tytułem od 11 III 1339, kiedy to w Uniejowie został zaprzysiężony jako świadek w procesie polsko-krzyżackim. Zeznania, obfitujące w szczegóły autobiograficzne, P. złożył w Pyzdrach 7 IV t. r.
Ostatnia wiadomość o P-rze jako żyjącym pochodzi z 14 VI 1343. Kazimierz Wielki odnowił wówczas (w Poznaniu) spalony w nie podanych w źródle okolicznościach przywilej lokacyjny i targowy miasta Mileszynej Górki. Jako odbiorców dokument wymienia P-a oraz jego brata stryjecznego, chorążego poznańskiego Dobrogosta; nadto wzmiankowani zostali ogólnie ich bracia i potomstwo. Następca P-a na urzędzie występuje źródłowo dopiero w r. 1362.
W l. 1364–7 dwa działy w Mileszynej Górce, należące do Wojciecha i Mileszy, kupił kaszt. śremski, a następnie kaliski Jan z Jankowa h. Poraj. Z rodziny dawnych dziedziców utrzymał się jeszcze w Mileszynej Górce Dobrogost (bez wątpienia syn chorążego Dobrogosta); syn tegoż, również Dobrogost, piszący się na przemian z Mrowińca i z Mileszynej Górki, kaszt. przemęcki w l. 1407–13, świadczył w wywodzie szlachectwa (1394) z h. Wczele, co rozstrzyga sprawę przynależności rodowej P-a. Działalność natomiast w Mileszynej Górce kaszt. Jana z Jankowa pozwala na wykorzystanie w biografii P-a jeszcze jednego źródła. Jest nim «plena remissio in mortis articulo», udzielona 26 VII 1348 przez papieża Klemensa VI grupie krewnych i powinowatych nowego bpa krakowskiego Bodzanty z Jankowa. Wśród kilkunastu odbiorców owej indulgencji występuje Jan z Jankowa, a także «Stephanus de Gorca domicellus Poznaniesis diocesis» (w tej właśnie diecezji leżała Mileszyna Górka) i zagadkowa «Pribislava relieta quondam Petri de Gorin domicella Wratislaviensis diocesis». Ostatni zapis jest na pewno błędny, gdyż ani w tym źródle, ani w innych podobnych nie określano poza tym wdów jako «domicellae»; stanowi on więc w dzisiejszej postaci zbitkę dwóch odrębnych zapisów o przyznaniu indulgencji dla Przybysławy, wdowy po Piotrze z Górki (skoro tuż potem zanotowano Stefana z Górki), oraz dla kogoś z Gorynia, przy czym omyłkowe opuszczenie części tekstu wynikło z podobieństwa obu tych nazw. Przybysława wydaje się zatem być ową Pomorzanką, żoną P-a, Stefan z Górki synem tego małżeństwa, Jan z Jankowa natomiast najbliższym krewnym bocznym P-a (a więc siostrzeńcem), genealogicznym pośrednikiem pomiędzy nim a bpem Bodzantą, a w końcu sukcesorem po bezpotomnej śmierci Stefana z Górki. Skupywanie bowiem działów dalszych krewnych P-a w Mileszynej Górce najłatwiej wytłumaczyć uprzednim odziedziczeniem tamże innego działu, tj. dziedzictwa P-a. Imię Przybysławy mogłoby wskazywać na jej pochodzenie z rodziny Wyszeliców, związanej z ziemią świecką – istotnie do Świecia jeździł P. już pod zaborem krzyżackim. Data aktów Klemensa VI dla kręgu rodzinnego Bodzanty oznacza terminus ante quem zgonu P-a.
Bieniak, Wielkopolska, Kujawy wobec problemu zjednoczenia państw.; Chłopocka H., Procesy Polski z zakonem krzyżackim w XIV wieku, P. 1967 s. 133, 140, 219, 223, 226, 231; taż, Tradycja o Pomorzu Gdańskim w zeznaniach świadków na procesach polsko-krzyżackich w XIV i XV wieku, „Roczn. Hist.” R. 25: 1959 z. 1 s. 93, 114, 116, 134–5; Grodecki R., Powstanie polskiej świadomości narodowej, Kat. 1946 s. 47; Jasiński K., Zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w latach 1308–1309, „Zap. Hist.” T. 31: 1966 z. 3 s. 53–4, 57; Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, W. 1927; Kriedte P., Die Herrschaft der Bischöfe von Włocławek in Pommerellen von den Anfängen bis zum Jahre 1409, Göttingen 1974; Łodyński M., Regnum Poloniae w opinii publicznej XIV wieku, „Kwart. Hist.” R. 28: 1914 s. 46; Morré F., Die Swenzonen in Ostpommern, „Baltische Studien”, Neue Folge, Bd. 41: 1939 s. 54; Pakulski J., Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV wieku, Tor. 1979; Tymieniecki K., Proces polsko-krzyżacki z lat 1320–1321, „Przegl. Hist.” T. 21: 1918 s. 142; Wojtkowski A., Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, Cz. 1 (1310–1454), „Komun. Maz.-Warmińskie” 1966 nr 1 (91) s. 28; Zajączkowski S., Polska a zakon krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lw. 1929; Ziekursch I., Der Prozess zwischen König Kasimir von Polen und dem Deutschen Orden im Jahre 1339, Berlin 1934; – Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Wyd. J. Lekszycki, Leipzig 1889 II 359; Cod. Pol., II 237, 578; Kod. Wpol., I–III; Lites, Wyd. 2., I 111, 337–41; – Arch. Państw. w P.: Księga ziemska gnieźnieńska 1 k. K 77; B. PAN w Kr.: Teki rzymskie J. Dąbrowskiego, II 314.
Janusz Bieniak